مقاله ای خواندنی از دکتر حمیدرضا یزدی
درد زانو یکی از شایعترین دلایلی است که بیمار را به سمت پزشکان عمومی، ارتوپد، روماتولوژیست و متخصصین درد میکشاند.
درد زانو میتواند ناشی از مفصل زانو، ساختمانهای اطراف مفصل (مانند تاندونها و بورسها (بورساها) یا از مفصل لگن، ران و یا پروگزیمال استخوان تیبیا و فیبولار و همچنین در ،گیر افتادن اعصاب کمری باشد، که به مفصل زانو عصبدهی میکنند، در این بخش به سندرمهای دردی که یک متخصص درد با آن روبرو میشود، پرداخته خواهد شد.
رویکرد بالینی به درد زانو
برای تشخیص دقیقتر مشکلات زانو، متخصص درد بایستی شرح حالی هدفدار و معاینه فیزیکی هدفمندی را طراحی کند.
شرح حال هدفمند در درد زانو
- آیا درد حاد است یا مزمن؟
- بیمار در چه سنی قرار دارد؟
- آیا سابقه ضربه وجود دارد؟
- آیا بیمار تب دارد؟
- آیا بیمار بثورات پوستی دارد؟
- آیا بیمار ضعف عضلانی دارد؟
- آیا بیمار جدیداً دچار کاهش یا افزایش وزن شده است؟
- آیا بیمار از داروهای جدید استفاده میکند؟.
- آیا بیمار از داروی ضد انعقاد استفاده میکند؟
- آیا بیمار کورتیکواسترویید مصرف میکند؟
- آیا بیمار دچار نیشزدگی شده است؟
- معاینه فیزیکی هدفمند در درد زانو
- لمس زانو palpation of the knee
سندرمهای بورسیت زانو Bursitis syndrome of the knee
بورساهای زانو برای ایجاد آسیب ناشی از ترومای حاد و یا میکروتروماهای تکراری، مستعد هستند بورسای زانو میتواند به صورت یک کیسه منفرد یا در برخی از بیماران به صورت کیسههای چند قسمتی باشد.
جراحتهای حاد وارد شده به بورسا میتواند ناشی از ضربه مستقیم به بورسا به دنبال افتادن یا ضربه ناگهانی به زانو یا کشکک، تیغه استخوان تیبیا و شکستگیهای پروگزیمال فیبولار و همچنین استفاده بیش از حد مانند دویدن زیاد روی سطوح نرم یا نامطلوب باشد یا ناشی از شغلهایی باشد که نیازمند خزیدن روی زمین یا زانوزدن درازمدت هستند.
بورسیت بالای کشکک
Suprapatellar bursitis بورسای سوپراپاتلار از زیر استخوان پاتلار و همچنین از زیر عضله چهارسر رانی به سمت بالا گسترش مییابد. بیماران مبتلا به بورسیت سوپراپاتلار به طور مکرر از درد جلو و بالای کشکک شکایت دارند که به سمت بالاتر یعنی دیستال استخوان فمور انتشار مییابد. این بیماران اغلب در زانوزدن یا پایین آمدن از پلهها ناتوان هستند.
بیمار احساس تیزی از فشار یا گرفتگی زانو موقع بلندشدن میکند. بورسیت سوپراپاتلار اغلب همراه آرتریت و تاندینیت زانو است، پس باید مراقب این شرایط بود تا در تشخیص گیج نشد.
تظاهرات بالینی
در معاینه فیزیکی نقاط حساس به لمس (Point tenderness) درست در جلو و بالای پاتلار وجود دارد. خم کردن غیرفعال (Passive flexion) همچنین صاف کردن فعال زانو در مقابل مقاومت درد ایجاد میکند.
همچنین رهاکردن ناگهانی مقاومت در مانور بالا نیز سبب افزایش درد ایجاد شده میشود. در بالای کشکک تورم وجود دارد. و در موارد اندکی نیز بورسای سوپراپاتلار ممکن است عفونی شود که شاید دلیلی از بیماری سیستمیک باشد که در این موارد باید دنبال نشانههایی همچون تب، بیقراری و علایم موضعی التهاب یعنی قرمزی، درد و گرما نیز بود.
درمان
استفاده از یک دوره کوتاه مسکنهای ساده، NSAIDs یا مهارکنندههای COX-2 و محافظ (brace) زانو برای پیشگیری از ترومای بیشتر میتواند نخستین گام درمان باشد. اگر بیمار با این کارها به سرعت بهبود نیافت تکنیک تزریقی میتواند اقدام بعدی مستدلی باشد.
بورسیت پره پاتلار
بورسای پره پاتلار نسبت به آسیب ناشی از ترومای مستقیم یا میکروتروماهای متعدد مستعد است.
بورسای پره پاتلار بین استخوان پاتلار و بافتهای زیر پوستی قرار میگیرد.
این بورسا میتواند به صورت یک کیسه واحد یا در برخی از بیماران متشکل از چند کیسه متعدد و متصل به هم باشد.
جراحتهای حاد میتواند به طور مکرر ناشی از افتادن مستقیم روی زانو یا از شکستگی پاتلار، همچنین استفاده بیش از حد مفصل شامل دویدن روی سطوح نرم یا نامطلوب ایجاد شود. بورسیت پره پاتلار ممکن است در شغلهایی که شخص به طور مرتب در حال خزیدن یا زانوزدن روی فرش یا کف زمین برای شستوشو است پدید آید، از این روی نام دیگر بورسیت پره پاتلار زانوی پیشخدمتان است. ( house maid’s knee)
اگر التهاب بورسای پره پاتلار مزمن شود، کلسیفیکیشین بورسا رخ میدهد.
تظاهرات بالینی
بیمار دچار بورسیت پره پاتلار معمولاً از درد و تورم در قدام زانو در بالای کشکک که به بالا و پایین زانو انتشار مییابد شکایت دارد.
این بیماران اغلب در زانوزدن یا پایین آمدن از پلهها ناتوان هستند. بیمار ممکن است دارای یک احساس تیز و گرفتارکننده در دامنه حرکات زانو شود. اگر به دنبال دستبند هستید. چیزی برای هر ظاهری وجود دارد، از در آغوش گرفتن بدن گرفته تا ساختارمند، از سرآستین تا زنجیر <a href=”https://www.high-endrolex.com/”>chain bracelet</a> و سرآستی
بورسیت پره پاتلار اغلب همراه آرتریت و تاندینیت مفصل زانو است و این شرایط میتواند متخصص درد را در تشخیص دچار گیجی کند.
درمان
استفاده از یک دوره کوتاه مسکنهای ساده، NSAIDs یا مهارکنندههای COX-2 و محافظ (brace) زانو، برای پیشگیری از ترومای بیشتر میتواند نخستین گام درمان باشد.
اگر بیمار با این کارها به سرعت بهبود نیافت، تکنیک تزریقی دومین گام درمان بیماران است. هدف از تزریق باید به بیمار توضیح داده شود.
بورسیت اینفرا پاتلار سطحی
بورسای اینفرا پاتلار سطحی نیز مستعد آسیب ناشی از ترومای حاد و میکروتروماهای متعدد است. بورسای اینفرا پاتلار سطحی بین بافتهای زیر پوستی و بخش بالایی لیگامان پاتلار قرار دارد
بورسای اینفرا پاتلار عمقی بین لیگامان پاتلارو استخوان تیبیا قرار دارد.
این بورساها میتوانند به صورت یک کیسه منفرد یا در برخی از بیماران متشکل از چند کیسه متعدد متصل به هم باشد.
جراحتهای حاد میتواند به طور مکرر ناشی از افتادن مستقیم روی زانو یا از شکستگی پاتلار، همچنین استفاده بیش از حد مفصل شامل دویدن روی سطوح نرم یا نامطلوب ایجاد شود.
بورسیت اینفرا پاتلار سطحی ممکن است در اثر شغلهایی که نیازمند خزیدن روی زانو یا زانوزدن روی فرش یا شستن کف زمین است ایجاد شود
اگر التهاب بورسای اینفرا پاتلار سطحی مزمن شود کلسیفیکیشن رخ میدهد.
تظاهرات بالینی
بیماری که دچار بورسیت اینفرا پاتلار سطحی است، مکرراً دچار درد و تورم جلوی زانو روی پاتلار است که به سمت بالا و پایین و اطراف زانو انتشار مییابد.
این بیماران اغلب در زانوزدن یا پایین آمدن از پلهها ناتوانند، همچنین بیمار ممکن است دارای یک احساس تیز و گرفتارکننده در حرکات زانو باشد، به ویژه موقعی که میخواهد بلند شود.
بورسیت اینفراپاتلار سطحی معمولاً همراه آرتریت و تاندینیت مفصل زانو است که ممکن است متخصص درد را در تشخیص گیج کند.
درمان
ابتدا یک دوره کوتاه درمان نگهدارنده شامل مسکنهای ساده، NSAIDs یا مهارکنندههای
COX-2 و زانوبند (brace) برای پیشگیری از آسیب بیشتر به کار میرود. اگر این اقدامات پاسخ نداد و بیمار به سرعت بهبود نیافت روش تزریقی گام دوم درمان خواهد بود.
بورسیت پس آنسرین
Pes anserine burcitis
بورسای پس آنسرین زیر تاندون پس آنسرینِ یعنی محل اتصال تاندون عضله سارتوریوس، گراسیلیس و سمی تاندینوس در سمت داخلی تیبیا است
این بورسا میتواند به صورت یک کیسه منفرد یا در برخی از بیماران به صورت کیسههای چند قسمتی متعدد و متصل به هم باشد.
بیمار دچار بورسیتِ پس آنسرین، دردی را در بخش داخلی زانو تجربه میکند که این درد با انحنای غیرفعال زانو به سمت داخل (passive valgus) و چرخش خارجی زانو (External rotation) بدتر میشود. فعالیت به ویژه چرخش خارجی زانو و خمکردن زانو درد را بدتر میکند. استراحت و گرما درد را تسکین میدهد. این بیماران اغلب در زانوزدن یا پایین آمدن از پلهها مشکل دارند.
تظاهرات بالینی
درد بورسیت پس آنسرین ثابت و ناراحتکننده است. درد بیمار، خواب بیمار را مختل میکند. همراهی بورسیتها، تاندینیت، آرتریت و یا آسیب ساختمانهای داخلی زانو ممکن است متخصص درد را در تشخیص گیج کند.
در ضمن اگر ترومایی به سمت داخلی مفصل زانو وارد آید، MCL نیز درگیر خواهد شد. همانند بورساهای دیگر، اگر التهاب بورسای پس آنسرین نیز مزمن شود، کلسیفیکیشن رخ خواهد داد.
در معاینه فیزیکی نقاط حساس به درد (Point Tenderness) در جلوی زانو درست زیر سمت داخلی مفصل زانو در محل اتصال تاندون پس آنسرین وجود دارد.
جمع شدن مایع و تورم اطراف بورسا اغلب در معاینه فیزیکی مشخص است.
خمکردن فعال زانو در مقابل مقاومت ایجاد درد میکند و از طرفی برداشتن ناگهانی مقاومت در طی این مانور نیر درد ایجاد شده را افزایش میدهد.
بورسای پس آنسرین ندرتاً عفونی میشود.
درمان
گام نخست درمان نگهدارنده شامل استفاده کوتاهمدت از مسکنهای ساده، NSAIDs، مهارکنندههای COX-2 وزانوبند، برای پیشگیری از آسیب بیشتر به کار میرود. اگر این اقدامات به سرعت بیمار را بهتر نکرد، روش تزریقی گام دوم درمان است.
کیست بیکر زانو
شایعترین دلیل درد پشت زانو کیست بیکر است. این کیست حاصل جمع شدن غیرطبیعی مایع سینوویال در سمت داخل حفره پشت زانویی (popliteal fossa) است. تولید بیش از حد مایع سینوویال از مفصل زانو منجر به تشکیل کیسه کیست خواهد شد.
این کیسه (sac) اغلب با مفصل زانو به صورت دریچه یکطرفه (one-way valve) ارتباط دارد.
اغلب پارهشدن منیسکهای داخلی یا تاندینیت تاندون داخلی هامسترینگ ؛فاکتور مسبب گسترش کیست بیکر است.
بیمارانی که دچار آرتریت روماتویید هستند برای دچار شدن به کیست بیکر مستعدند.
تظاهرات بالینی
بیمار دچار کیست بیکر، اغلب احساس یک پُری یا توده در فضای پشت زانوی خود میکند. و بیشتر یک توده را پشت پا میبیند که وقتی زانویش را خم میکند (Flex of the knee) توده آشکارتر میشود. کیست بیکر ممکن است بزرگ و بزرگتر شود تا موقعی که به سمت پایین و پشت ساق پاره شود. بیمار دچار آرتریت روماتویید مستعد چنین پدیدهای است. و درد ناشی از جداشدن یا پارهشدن کیست بیکر (Dissection cyst) با درد ترومبوفلبیت و درمان با آنتیکواگولانتها اشتباه میشود.
تشخیص
عکس رادیوگرافی ساده در همه بیماران با تشخیص بالینی کیست بیکر کاربرد دارد. بر مبنی تظاهرات بالینی بیمار، آزمایشهای اضافی همچون CBC، ESR تستهای آنتیبادیهای ضد هستهای نیز استفاده میشود.
MRI نیز زمانی به کار میرود که توده مخفی، تخریب ساختمانهای داخلی زانو یا شک به تومور وجود داشته باشد. MRI برای اثبات وجود کیست بیکر نیز کاربرد دارد
درمان
اگرچه جراحی اغلب برای درمان کیست بیکر به کار میرود اما درمانهای نگهدارندهای همچون بانداژ الاستیکی همراه با NSAIDs یا مهارکنندههای COX-2 نیز باید استفاده شوند. اگر این اقدامات اولیه بدون پاسخ بود درمان روش تزریقی به کار میآید.
سندرم کوادری سپس پخش شده سندرم تاندون کوادریسپس
Quadriceps expansion syndrome سندرم کوادریسپس پخش شده یکی از دلایل ناشایع درد جلوی زانو در مراجعات کلینیکی است. در این بیماری دردناک، درد بیمار عمدتاً در قطب فوقانی پاتلار است. معمولاً نتیجه استفاده بیش از حد یا استفاده نادرست از مفصل زانو مانند دویدن ماراتون یا ترومای مستقیم به تاندون چهارسر (کوادری سپس) در ورزشهایی همچون فوتبال امریکایی یا ضربات لگد در ورزشهای رزمی رخ میدهد.
تاندون چهارسر مستعد به ایجاد تاندینیت وکلسیفیک حاد است که ممکن است همراه جراحاتی چون دررفتگی حاد ایجاد شود.
تاندینیت کلسیفیک، تاندون چهارسر دارای یک نمای رادیوگرافیک خاص مانند سبیل گربه در بخش فوقانی قدامی پاتلار است.
فیبرهای تاندون کوادری سپس تا بالا و روی پاتلار گسترش مییابند و تشکیل رتینا کولای داخلی و خارجی پاتلار را میدهند؛ که به تقویت مفصل زانو کمک میکند. این فیبرها را رشتههای گسترش و تقویت گویند (expansions) و مستعد در رفتگی هستند. این تاندون همچنین مستعد به ایجاد تاندونیت نیز میباشد. بیمار دچار سندرم کوادری سپس پخش شده (سندرم تاندون کوادری سپس) بیشتر دچار درد در ناحیه قطب فوقانی استخوان پاتلا است تا در بخش داخلی آن. و هنگام پایین آمدن از پلهها بیشتر قطب فوقانی پاتلا درد میگیرد تا بخش داخلی آن
فعالیت زانو درد آن را بدتر میکند ولی استراحت و گرمکردن بیمار را راحتتر میکند. درد بیمار مداوم و رنجآور است طوری که با خواب بیمار نیز تداخل میکند.
تظاهرات بالینی
در معاینه فیزیکی، بیمارانی که دچار سندرم تاندون کوادری سپس (یا سندرم کوادری سپس پخش شده) هستند در لبه فوقانی پاتلا بیشتر از بخش داخلی آن تندرنس دارند. بازکردن (extension) فعال زانو در برابر مقاومت ایجاد درد میکند. همراهی بورسیت اینفرا پاتلار و سوپرا پاتلار، تاندینیت، آرتریت و یا به هم خوردن ساختمانهای داخلی زانو ممکن است متخصص درد را در تشخیص گیج کند.
درمان
درمان اولیه درد و ناتوانی عملکردی بیماری را میبایست با استفاده از ترکیبات NSAIDs یا مهارکنندههای COX-2 و درمانهای فیزیکی رو براه کرد.
گرمکردن و سردکردن موضعی ممکن است مفید باشد. اما در بیماری که به این اقدامات پاسخ ندهد، روش تزریقی همانگونه که پیشتر صحبت شد به کار میآید.
سینوویت پرزی گرهای villonodular synovitis
این بیماری که به دو نام دیگر یعنی سینوویت پرزی گرهای رنگدانهدار Pigmented vilonodular synovitis و تومور سلول غولآسای غلاف تاندونی Giant cell tumor of the tendon sheet نیز نامیده می شود،دارای نامهای گوناگونی است. ولی همگی دارای یک پاتولوژی واحد در مایع سینوویال هستند و درد زانوی بیمار معمولاً قطب فوقانی، تحتانی و جلوی زانو را میگیرد. در هر بیمار مبتلا به درد زانوی منتشر و زانوی متورم این بیماری را نیز درنظر داشته باشید.
استئوآرتریت زانو
استئوآرتریت زانو از بیماریهای دژنراتیو مفصل زانوست که در افراد و سنین بالای ۴۰ سال شایعتر است و نسبت این بیماری در زنان بیشتر از مردان است.
نشانهها و علایم
استئوآرتریت زانو دارای نشانهها و علایم زیر است:
درد، سفتی، کاهش دامنه حرکت زانو، ضعف عضلانی و تحلیلرفتگی (Atrophy) به دلیل سفتی و بیحرکتی، کریپتوس، افیوژن، بدشکلی زانو، کیست بیکر
دلایل
استئوآرتریت زانو به صورت برجستهای یک روند ساییدگی و پارگی یا فرسودگی و پارگی است (wear and tear)، در این بیماری تجزیه تدریجی غضروف هیالن که پوشاننده سطح مفصلی استخوانها ست، در مفصل زانو روی میدهد. در بسیاری از بیماران، بیماری می تواند ناشی از تروما وبا همراهی توارث نیز باشد.
دلایل دیگری که سبب استئوآرتریت زانو میشود
تروما، آسیب به اجزای مفصل زانو (پارگی منیسکها، برداشت بخشی از منیسک با آرتروسکوپی)، جابهجایی راجعه پاتلا یا شکستگی پاتلا، شکستگیهای بین مفصلی زانو و جابهجایی مفصل زانو، آرتریت (مانند آرتریت روماتویید، آرتریت عفونی و از این قبیل)
ـ بدشکلیهای مفصل زانو مانند (انحنای زانو به خارج [Genu varum])، انحنای زانو به داخل [Genu valgus]، هایپراکستنشن زانو [Genu recurvatum]، بدشکلی زانوی خمشده؛
ناپایداریهای لیگامانی مانند: ACL، PCL، MCL و LCL ،چاقی، فاکتورهای ژنتیک، کیستهای منیسکی، استئوآرتریت دیسکان و منیسک دیسکویید نیز در ایجاد بیماری دخیلند.
درمان
درمان دارویی (استامینوفن، NSAIDs، برطبق برخی از منابع ترکیبات گلوکز آمین / کندروایتین
تزریق داخل مفصلی (استروییدها یا اسیدهیالورونیک)
کاهش وزن (اگر بیماری در فرد چاق رخ داده است)
تمرینات هوازی (Aerobic) کمفشار (راهرفتن سبک، تریدمیل، حرکات مارپیچی سبک، شنا و آبدرمانی)
درمانهای فیزیکی
درمانهای فیزیکی برای موارد زیر به کار میرود:
ـ کاهش درد و اسپاسم
ـ کاهش سفتی
ـ تقویت عضلات
ـ افزایش دامنه حرکات
ـ افزایش انعطافپذیری
ـ آموزش راهرفتن درست
ـ بهبود هماهنگی عضلات
ـ آموزش بیمار
ـ افزایش فعالیتهای عملکردی
-آبدرمانی (Hydrotherapy)
-استفاده از وسایل کمکی مانند عصا (cane) و کمک راهبر (walker).و قتی درمانهای محافظهکارانه پاسخ ندهد، جراحی ایندیکیشن پیدا میکند.
درمان جراحی
جراحی زانو برای موارد شدید استئوآرتریت شامل اقدامات زیر است:
تعویض نسبی یا کامل زانو (آرتروپلاستی زانو)
استئوتومی فمورال
استئوتومی تیبیال
دبریدمان به روش آرتروسکوپی (clean-out)
ایندیکشنهای استفاده دبریدمان آرتروسکوپیک برای استئوآرتریت زانو
ـ غضروف آسیبدیده
ـ منیسک آسیبدیده
ـ وجود اجسام آزاد در مایع مفصلی (loose body)
ـ استئوفیت مفصل
ـ هایپرتروفی سینوویال (به وسیله سینووکتومی)
از دیگر تکنیکهای جراحی آلوگرافت استئوکندرال و آرترودز (Fusion) میباشد.
سندرم لیگامان کولترال داخلی medial collateral ligament
این سندرم با درد در ناحیه داخلی مفصل زانو که با خمکردن (Flexion) یا چرخش خارجی (external notation) بیشتر میشود، خود را نشان میدهد و اغلب سابقهای از تروما به بخش داخلی زانو وجود دارد.
زانوی قهرمانان پرش از روی مانع Jumper’s knee
ویژگی درد زانو در این بیماران، وجود درد در قطب تحتانی و فوقانی پاتلا است .این عارضه تقریباً در ۲۰% ورزشکارانی که پرش از روی مانع یا ارتفاعات را انجام میدهند، روی میدهد.
زانوی دوندگان Runner’s knee
این بیماری که به نام سندرم ساییدگی باند ایلیوتیبیال نیز نامیده میشود، در دوندگان رخ میدهد و دلیل آن بیشتر استفاده بیش از حد و ایجاد آسیب ناشی از اصطکاک یا ساییدگی باند ایلیو تیبیال است، که از پشت و خارج اپی کوندیل طرفی فمور در طی دویدن دچار اصطکاک میشود.
در این بیماران درد در طرف خارجی دیستال فمور، درست بالای اپی کوندیل خارجی فمور روی میدهد
غیر از روش تزریقی برای بازتوانی بیمار نیز میتوان از نرمشهایی استفاده کرد تصویر آن آمده است
سندرم درد تیبیا فیبولار tibiofibular pain syndrome
درد این بیماران ناشی از آرتریت میباشد که به صورت کاهش تدریجی توانایی عملکرد زانو با کاهش دامنه حرکات مفصل تیبیوفیبولار مشخص میشود.
در این بیماری کارهای ساده روزانه بیمار مانند راهرفتن، بالارفتن از پلهها، سوار و پیاده شدن از اتومبیل، کاملاً مشکلساز خواهد شد.
سندرم محل اتصال سمی ممبرانوس Semimembranosus Insertion Syndrome
در این بیماری، شخص از یک تندرنس ناحیهای در بالای نمای خلفی قسمت داخلی مفصل زانو که با لمس عضله سمی ممبرانوس در خلف کوندیل داخلی تیبیا ایجاد میشود، رنج میبرد. این عارضه ممکن است ناشی از ضربه مستقیم به خلف بخش داخلی زانو ایجاد میشود.
دررفتگی لیگامان کرونری Coronary ligament strain
این بیماران از درد در ناحیه داخل مفصل که با حرکات پاسیو چرخشی خارجی زانو (Passive external rotation of the knee) ایجاد میشود، شکایت دارند. فعالیت، به ویژه خمکردن و چرخش خارجی زانو درد را بدتر میکند.
بورسیت باند ایلیوتیبیال
ایجاد بورسیت باندایلیو تیبیال مکرراً پس از یک دویدن طولانی یا دوچرخهسواری با کفش نامناسب و بالشتک نادرست، ایجاد میشود.
خمکردن زانو درد را بیشتر میکند، این بیماران اغلب در زانوزدن یا پایین آمدن از پلهها مشکل دارند.
تاندینیت هامسترینگ
این بیماران معمولاً از یک درد شدید با لمس محل ورود تاندونهای هامسترینگ به ویژه در بخش داخلی و پشتی زانو رنج میبرند.
در لمس تاندون کریپتیشن یا احساس کریک (creak) زیر دست وقتی که بیمار زانویش را خم میکند احساس میشود.